Amar Škrijelj
Kolašin je do 17. stoljeća bilo selo, a od tada dobija obilježje gradskog naselja u kome od polovine 17. stoljeća postoji gradska tvrđava, koju je izgradio izvjesni Ali-paša. Prije toga Kolašin je bio u sastavu Hercegovačkog sandžaka, u nahiji Nikšić.
U Kolašinu je 1651. godine podignuta džamija kao vojna sultanska ili kao Ali-pašina zadužbina što nam potvrđuje natpis na turističkom panou, postavljenom na Gornjem gradskom trgu u Kolašinu koji nosi naziv „Stara turska varoš“ ispod kog piše: „Nalazite se na mjestu na kom su nekada bili dućani, hanovi, kuće za stanovanje i džamija. Tu je 1651.godine turski vojskovođa Ali-paša Čengić podigao utvrđenu varoš Kolašin. Po tadašnjim običajima, utvrđenje je podignuto u istoimenom selu, na raskrsnici značajnih puteva sa koje se mogao kontrolisati čitav kraj. Po završetku rata sa Turskom (1876-1878), poznatog u narodu kao Velji rat, Crna Gora postaje samostalna i nezavisna država. Odlukama Berlinskog kongresa biva teritorijalno proširena a u njen sastav ulazi i Kolašin, koga postepeno naseljavaju crnogorska plemena Moračani i Rovčani. Turska varoš doživljava transformaciju…“
A pošto se zna da je 1736. godine uz džamiju podignut i manji mekteb, ta se godina u literaturi često uzima za godinu gradnje džamije. U svakom slučaju to je bila jedina džamija u Kolašinu. Džamija se nalazila u centru stare varoši. Bila je zidana od kamena, a pokrivena daskom (šindrom). Imala je kratko munare koje je bilo podzidano uz desni zid.
U napadu na Kolašin 28. jula 1858. godine iako je razoreno naselje džamija nije porušena ali od tada započinje iseljavanja Kolašinaca koje će potrajati narednih 70 godina. Od 1863. godine Kolašin se nalazio u sastavu Novopazarskog sandžaka, odnosno prijepoljskog kadiluka te je muslimansko stanovništvo obnovilo porušeno naselje i vratilo se u njega 1864. godine. Novopazarski sandžak je 2. februara 1877. godine izdvojen iz Bosanskog i priključen Kosovskom vilajetu. Nova kriza za Kolašince je nastupila nakon Istočne krize 1875-1878. godine. Iako je Kolašin na Berlinskom kongresu pripao Crnoj Gori Kolašinci su odugovlačili predaju Kolašina crnogorskim vlastima. Ali uprkos otporu Kolašin je Crnoj Gori pripao 9. oktobra 1878. godine. Donji Kolašin (oblast Mojkovca) je ostao u Osmanlijskom carstvu. Kolašinci su se počeli iseljavali ka gradovima u Limskoj dolini, odnosno pravcem Bijelo Polje – Bihor – Pešter – Novi Pazar – Kosovo – Turska. Godine 1886, u proljeće, crnogorska vojska je zauzela kolašinska Polja i pomakla granicu sve do Tare. Muslimansko stanovinštvo je tada konačno iselilo iz grada Kolašina i čitavog Gornjeg Kolašina. Rušenje kolašinske džamije 1887. godine, ubrzalo je iseljavanje preostalog muslimanskog stanovništva. Iseljavanje sa šireg područja će potrajati sve do 1913/14. godine.
Takođe i ubistvo Boška Boškovića, načelnika kolašinskog okruga, koje se desilo u mjestu Ceru kod Mojkovca 7. novembra 1924. godine a koje je pripisano Jusufu Mehonjiću, vođi sandžačkih komita bilo je povod za napad nad muslimanskim stanovništvom nekoliko dana nakon sahrane. Tada su stradali stanovnici Šahovića i Pavinog Polja nad kojima su ispoljeni neviđeni zločini sa elementima genocida. Prema podacima koje je o ovom slučaju iznio Milovan Đilas (čiji je otac bio učesnik pokolja i svjedok), broj žrtava se procjenjuje na 350. Preživjelo muslimansko stanovništvo više nije moglo ostati tu već je zauvijek napustilo svoje domove tražeći sigurnije utočište. Neke muhadžirske porodice iz Kolašina koje su se nastanile u Sandžaku uzele su prezime Kolašinac dok su drugi zadržali prezimena Mušović, Mekić, Hadžibulić, Pepić, Đurđević, Kalić… Tako da u Novom Pazaru ima više stotina porodica koje vode porijeklo iz Kolašina, a takođe veliki broj Bošnjaka porijeklom iz Kolašina živi u Turskoj.
