AZERBEJDŽAN DRŽAVA BOGATE KULTURNE BAŠTINE
Bogastvo i ljepota država mogu se najbolje upoznati kroz njen kulturni identitet. Azerbejdžan je najveća država u regionu južnog Kavkaza. Nalazi se na prelazu između jugozapadne Azije i istočne Evrope. Smatara se jednom od najljepših država između istoka i zapada.
Priredio: Božidar Proročić
Kroz kulturnu baštinu Azerbejdžana možemo upozanti istaknute stvaraoce, iz oblasti književnosti, umjetnosti, filozofije, muzike. Bogata književnost Azerbejdžana, odnosi se na književnost na azerskom jeziku. Iako većina Azera živi u Iranu, moderna književnost, nastaje u Azerbejdžanu, gdje azerski jezik imam status zvaničnog. Tri pisma se koriste ravnopravno, ćirilica, latinica i arapsko pismo.
Azerbejdžan se smatra zemljom kolorita umjetnosti i blistave knjževnosti. Za vrijeme arapskog kalifata, imamo prve predstavnike azerbejdžanske književnosti i to: Ismail Ibn Jassar, i Musa Šehevat pominju se kao izuzetni pjesnici, u rukopisu iz XI vijeka, »Kitabul Aagani« u prevodu (Knjiga Pjesama) Abu Faraj Isfahana. Malo je država na svijetu koje imaju Muzej književnosti, a Azerbejdžan ga ima. U ovom muzeju se čuvaju najvrednija djela Azerbejdžanske književnosti. Različiti periodi razvoja kulture utiču da se kultura Azerbejdžana širi daleko van njenih granica. Ako pažljivo izučavamo kulturu jednog naroda onda i shvatamo zašto je ona značajna. U Muzeju književnosti možemo puno da saznamo o naučniku i pjesniku Hatibu Tabrizi, o filozofu Bahmaniaru, i vidimo herojski ep »Kitabi Dede Korkud«. Istaknuti filozof Bahmaniaru je autor knjiga: »Knjigu ukrasa u logici«, »Knjigu za obrazovanje«, »Knjigu ljepote i sreće«. Bahnamiaru predstavlja jednog od najznačajnih stvaraoca Azerbejdžana kroz bogatu istoriju kulture. Rukopis njegove knjige »Al tashli« se čuva u rukopisnim i muzejskim zbirkama: Kaira, Teherana, Londona, Bejruta. Jedan od briljantnih pisaca koji je proslavio Azerbejdžan je i Nizami čije petoknjižje »Hamsa«, je uključeno u riznicu svjetske kulturne baštine najvećeg dometa. Pored Nizami u bogatom stvaralačkom periodu se ističu i pisci: Huršu Banu Natavan, Muhamed Fizuli, Afzaladdin Hagani, Mehseti Genđevi.
Azerbejdžan predstavlja jednu od najvećih riznica, arhitekture na svijetu. Postoje mnogobrojne ruševine antičkih i srednjovjekovnih gradova. Glavni centri zanastva, arhitekture, trgovine bili su u: Ganđa, Šabran, Nahčivanu, Šemaha samo su neki od gradova đe su bile utvrđenja, kule koje su privlačile mnogobrojne osvajače. Imate brojne i lijepe komplekse, odbrambenih građevina. A u glavnom gradu Baku posebno se ljepotom ističe Đevojačka (nepobjediva) Kula osmospratna građevina, visine 28 metara i debljine zidova 5 metara. U Azerbejdžanu je mnogo bogomolja, hramova, crkava, manastira, džamija. Jedno od najljepših arhitektonskih djela iz XII vijeka je i desetostrani mauzolej Momina Khatun ukupne visine 34 metra. Ovo djelo izuzetne arhitektonske ljepote je izveo arhitekta Abubakr Ajami. Tokom perioda feudalizma izrađene su brojne hanske palate i utvrđenja. Jedno od takvih remek djela je i palata iz XVIII vijeka Šeki Khans. Unutrašnjost palate bogato je oslikana crtežima biljaka, životinja, ptica, geometrijskim arabeskama i scenama borbe i lova. Azerbejdžan je zbog svog geografskog položaja bila država preko koje su prolazili brojni trgovački karavani. Pa su u tu svrhu izgrađeni mnogobrojni Kravansaraji (Baku, Abšeron, Krabahu, Šeki, Fizuli Šemaha i brojni drugi). Sačuvani su i mnogobrojni mostovi koji potiču iz perioda od XI-XIII vijeka, i pokazuju svu umjetnost i vještine azerbejdžanskih graditelja.
Malo je poznato da je Azerbejdžan dao svijetu jednog od najvećih teoretičara muzike, Safiatdina Urmavija, osnivača novog muzičkog sistema u XIII vijeku. Njegov sledbenik Abdulgadir Maragija dao je najveći doprinos u procvatu muzičko-teorijske misli na Bliskom Istoku. Maragi je stvorio djela koja su imala veliki uticaj u muzici. Poznati orijantalisti širom svijeta smatraju Maragija »poslednjim klasičarem« srednjovjekovne nauke o muzici. Uzeir Gadžibekov predstavlja jednog od najznačajnih stvaraoca i tvoraca prve moderne opere sa početka XX vijeka. Njegova opera (»Leljla i Mađnun«) iz 1908. godine predstavlja spoj tradicionalne muzičke umjetnosti.
Azerbejdžan predsstavlja jednu od jedinstvenih država po ljepoti tepiha. Ovdje je umjetnost izrade i kolorita boja dostizala je sami vrh majstora savršenstva u izradi tepiha. Ovdje su stvoreni najbolji primjeri tepiha i ćilima. Umjetnost tkanja ćilima i tepiha datira još iz IX vijeka prije nove ere. Azerbejdžan je sada u svijetu poznat po tepisima i ćilima jedinstvene izrade i ljepote.
Pričati o Azerbejdžanu, a ne pomenuti jednog od najvećih književnika bilo bi nezamislivo, Kurban Said je književnik rođen u Baku. Njegov roman »Ali i Nino« koji govori o ljubavi mladog muslimana i hrišćanke. Roman je objavljen 1937. godine i postao je toliko uticajan da je preveden na 33 svjetska jezika među kojima i na jezike južnoslovenskih naroda i da je i ekranizovan. Spoj Istoka i Zapada se prožima kroz mnogobrojna djela Azerbejdžanskih stvaraoca. Azerbejdžanska kultura je bilo tolika jaka i toliko uticajna da su djela njihovih književnika bila zabranjena u Iranu i SSSR-a i spaljivana. U vrijeme jedinstvenog SSSR-a za vrijeme Staljinovih čistki ali i nakon njih, ubijeno je i prognano više od 17.000 Azerbejdžanskih književnika, ljekara, filozofa, prosvjetnih radnika, gotovo jedna čitava intelektualna elita tog perioda.
Seyran Mirzazada. Foto: Mnemagazin
Kulturno nasljeđe i bogastvo Azerbejdžana posebno se ogleda u 150 muzeja i galerija širom države. Među njima se posebno ističu: Državni Muzej, Muzej Istorije Azerbejdžana, Palata Širvan, Muzej Tepiha i dekorativne primijenjene umjetnosti, Muzej Umjetnosti, Muzej Azerbejdžanske književnosti. U Azerbejdžanu postoji i stotine palata kulture. Takođe impozantna je cifra od 4.650 javnih biblioteka, brojna pozorišta, filharmonija, akademije umjetnosti i mnoge druge ustanove koje se bave kulturom. Priča o kulturi Azerbejdžana se ne može ispričati samo jednim tekstom ona se mora lično doživjeti. U Podgorici postoji i Azerbejdžanski kulturno-ekonomski centar kojim uspješno već duži niz godina rukovodi direktor Seyran Mirzazada, koji lično daje veliki doprinos afirmaciji cjelokupne kulture Azerbejdžana kod nas.
____________________
Istaknuta slika: direktora Azerbejdžanskog kulturno-ekonomskog centra u Podgorici
