VELIKI ALI NEISKORIŠĆEN POTENCIJAL ZA RAZVOJ KULTURNOG I VJERSKOG TURIZMA
RECENZIJA MONOGRAFIJE KULTURNE VRIJEDNOSATI PLAVA, AUTORA HALILA MARKIŠIĆA
Mr Halil Markišić u naučnom pogledu jedan je od najistaknutijih i najproduktivnijih stvaralaca Plava i Rožaja, pa i šireg prostora. Pripada plejadi naučnih stvaralaca koji su svojim naučno-istraživačkim opusom zadužili svoj zavičaj.
Ljubav i osjećaj duga prema svom zavičaju motivisali su autora da se poslije višegodišnjih botaničkih istraživanja Hajle i drugih planina opredijeli poslednjih godina na kulturološka i etnološka istraživanja svog zavičaja – Plavsko-gusinjskog kraja. Iako ta istraživanja nijesu iz njegove branše, on ih je obavio znalački i studiozno. Od 2012. godine do danas ovo je četvrta autorova knjiga posvećena zavičaju. Prethodno je objavio tri monografije: Kulturno-istorijsko nasledje plavsko-gusinjskog kraja, Kulturne znamenitosti Gusinja i Gusinje kroz stare foto albume. Ovim knjigama Halil Markišić dao je nemjerljiv doprinos proučavanju, upoznavanju i popularisanju kulturoloških, etnoloških i isrorijskih vrijednosti svog zavičaja. Knjige su znatno upotpunile prazninu pisane riječi o tim temama u literaturi. Ta praznina je utoliko veća što je o ovom kraju objavljeno malo naučnih radova i knjiga. Dominiraju radovi književnog žanra čiji su autori književnici i pjesnici. Pisanju ove kao i ostalih knjiga autor je prišao sa puno pažnje, znanja, entuzijazma i energije, oslanjajući se pri tom na sopstvene terenske opservacija, originalna (lična) fotografska snimanja i konsultujući obimnu literaturu i izvore.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
U predgovoru autor Halil Markišić ističe da je Plavsko-gusinjski kraj i pored brojnih faktora koji su u prošlosti uticali na devastaciju dobara materijalne kulture, izuzetno bogat kulturno-istorijskim nasleđem. Izdvojio je pet perioda nastanka tog nasleđa: ilirski period, rimski period, period srednjovjekovne srpske države, osmanski period i period poslije balkanskih ratova. Iz ilirskog i rimskog perioda ne postoje vidniji sačuvani tragovi. Najviše sačuvanih kulturno-istorijskih i vjerskih spomenika sačuvano je iz doba osmanske vladavine. Otuda su u kulturnom nasledju dominantni orijentalni uticaju. Zub vremena, burni istorijski dogođaji i seobe stanovništva negativno su uticali na očuvanje kulturnog nasleđa. Iz srednjeg vijeka, osim Stare carske džamije, kule Redžepagića i manastira sačuvani su ostaci gradskih utvrđenja. Nestali su brojni pravoslavnih hramovi. Nepoštovanjem detaljnih urbanističkih planova, stihijnošću i divljom gradnjom, kao i kosmopolitskim uticajem, uništen je znatan broj građevina iz osmanskog perioda. Nestali su autentični djelovi Plava sa mahalama, avlijama, brvnarama i intersantnom fizionomijom, što je velika šteta za turizam.
U monografiji Kulturne vrijednosti Plava prožimaju se naučno i tematski raznovrsni sadržaji: geografski, istorijski, kulturološki i etnološki, što joj daje karakter multidisciplinarne studije.
Strukturu monografije čine osnovni i dopunski tekst i više stotina originalnih fotografija autora, tako da knjiga ima odlike fotomonografije. Tekst i fotografije podijeljeni su u 14 poglavlja: Uvod, Nepokretna kulturna dobra, Sakralni objekti koje treba proglasiti kulturnim dobrom, Stari gradovi i utvrđjenja, Plavske kule, Tradicionalne kuće, Musaforska soba, Spomenici i spomen obilježja, Etnografske zbirke, Plavske legende, Nematerijalna kulturna dobra, Bošnjčka “Alaturko” nošnja za nevjeste, Ćilim granaš, Baština – inspiracija pjesnika. Svako poglavlje ima odjeljke. Po broju odjeljaka najobimnija i najvažnija poglavlja su: 2. Nepokretna kulturna dobra 5, Plavske kule, 6 Tradicionalne kuće, 9. Etnografske zbirke i 14 Baština kao inspiracija pjesnika. Na spisku nepokretnih kulturnih dobara upisana su četiri objekta: Manastir Svete Trojice, Stara carska džamija, Redžepagića kula i Stara manastirska osnovna škola u Brezojecicama.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Stare kamene kule sa uskim otvorima u zidovima – puškarnicama sačuvane su u malom broju. Pored elemenata geografskog kompleksa, one odražavaju istorijske prilike ovoga kraja. U slučaju opasnosti u doba anarhije služile su kao fortifikacijski objekti za odbranu. Autor je posebnu pažnju posvetio obradi Kule Redžepagića, koja spade medju najstarije i najreprezentativnije spomenike stambene odbrambene arhitekture u Crnoj Gori.
Tradicionalne kuće – brvnare i polubrvnare u Plavu i ruralnim naseljima do nedavno su predstavljale posebnu atrakciju i etnografsku vrijednost. U poglavlju 6 autor se osvrće na istraživanja folklorne arhitetkture Plava poznatog istraživača – Jovana Krunića. Krunić. opisuje Plav i Rožaje 1951. godine kao gradove – muzeje u divnom planinskom ambijentu, pored bistrih rijeka, kao naselja kojima osnovni karakter daju harmonični ansambli gotskih brvnara sa strmim daščanim krovovima utonulim u zelenilo voćnjaka. Međutim, brzopletošću i stihijnošću urbanog razvoja, pri čemu je divlja i neplanska gradnja uzela velikog maha, bogato etnografsko nasleđe, posebno građevinskih objekata islamske arhitekture je nestalo, izuzimajući pojedinačne objekte, pa je ambijentalna vrijednost Plava i Gusinja sa ruralnim naseljima u znatnoj mjeri degradirana i izgubljena. Umjesto da se podižu novi objekati u novom naselju, kako bi se sačuvala autentičnost starog naselja, transformacija naselja je vršena tako što su na temeljima srušenih kuća podizane nove koje nemaju nikakve sličnosti sa starim. J. Krunić kaže: “Da su naselja ili bar njihovi djelovi sačuvani i restaurirani u autentičnom obliku možda bi bila uvrštena u spisak svjetske istorijske baštine ili u kategoriju evropskih vrijednosti”.
U monografiji su iscrpno obrađene i druge tvorevine izvornog neimarstva, koje takođe predstavljaju važne etnografske elemente, kao što su proizvodi starih zanata, rukotvorine, muzejske etnografske zbirke, narodnu nošnju, ostvarenja duhovne kulture, folklorne igre i pjesme.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Osnovne karakteristike kulturnog nasljeđa Plava prema ovoj monografijim ogledaju se u sljedećem:
– proizvod je lokalnog, odnosno autohtonog neimarstva, te sadrži određene specifičnosti po kojima se razlikuje od kulturnog nasleđa drugih krajeva;
– odraz je ovdašnje etničke heterogenosti, multikonfesionalnosti i multikulturalnosti, ali sa dominantnim orijentalnim uticajima u materijalnoj i duhovnoj kulturi;
– najveći dio tog nasljeđa nije sačuvan u svom autentičnom obliku, što umanjuje njegovu turističku vrijednost.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Kulturni i vjerski turizam predstavljaju jedinu mogućnost ekonomske valorizacije kulturne baštine Plava. Međutim, ovdašnji kulturno-istorijski i vjerski objekti nedovoljno su uključeni u sadržaj turističke ponude. Glavni limitirajući faktori turističkog aktiviranja tih objekata odnose se na:
- njihovu nedovoljnu uređenost za turističku posjetu,
- nedostatak konačišta,
- slabu organizaciju i propagandu kulturnog i vjerskog turizma.
Otklanjanje pomenutih nedostataka osnovni je uslov za aktivnije uključenje vjerskih objekata u turističku ponudu Plava.
Proglašenjem NP Prokletije stvoreni su uslovi za uspješniju turističku valorizaciju ovdašnjeg kulturno-istorijajskog nasleđa. Kulturni i vjerski spomenici, inače, valorizuju se i stvaraju rentu preko konverzijske funkcije turizma.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Na kraju nešto o fotografijama. Imajući u vidu ulogu i značaj fotografija kao grafičkog vizuelnog sredstva izražavanja i informisanja, razumljivo je što je autor kulturne vijednosti Plava predstavio i tekstom i slikom. Fotografije u ovoj knjizi imaju ilustrativnu i dokumentacionu vrijednost. Ilustrujući tekst, one čak šta više kažu mnogo više nego riječi, duže se pamte nego riječi i izazivaju veće emocije nego riječi. Poseban značaj autorovih originalnih fotografija, koje su profesionalno urađene, u ovoj knjizi je u tome što dokumentuju i čuvaju ljude i dogođaje od zaborava, te i one kao tekst znače da bez njih kao nije ništa postojalo.
Cijeneći da je monografija Kulturne vrijednosti Plava urađena samostalno, kompleksno i studiozno, da je ilustrovana originalnim i kvalitetnim autorovim fotografijama, da su u tekstu dosledno navođene korišćene reference i s obzirom na naučnu i metodološku zasnovanost svih poglavlja i knjige u cjelini, sa zadovoljstvom preporučujem ovaj rukopis za objavljivanje, Time se, kao i prethodno objavljenim knjigama, popunjava velika praznina pisane riječi na ovu temu. S druge strane knjiga će mnogo značiti na planu turističke valorizacije ovdašnjih kulturnih i vjerskih objekata. Knjiga je napisana u takvom kontekstu da je prihvatljiva za sve čitaoce, bez obzira na njihovu nacionalnu i vjersku pripadnost.
Plav, 14. jun 2016. Prof. dr Marko Knežević
